Prowadzenie nadzoru nad wyposażeniem, w tym nadzoru nad jego cechami metrologicznymi jest sprawą nie podlegającą dyskusji. Sposób realizacji i zakres nadzoru oczywiste nie są. Postaram się w kilku krótkich wpisach wyjaśnić tytułowy problem najprościej jak potrafię.
Argumenty merytoryczne za wyborem odpowiedniej metody weryfikacji podałem w poprzednich rozdziałach. Teraz zajmijmy się przykładami.
Przykład 1.
Mamy do zweryfikowania chłodziarkę służącą do długotrwałego przechowywania odczynników lub materiałów odniesienia (wymaganie jest zazwyczaj zbliżone do 5°C ± 3°C). Możemy sobie łatwo wyobrazić, że temperatura panująca w urządzeniu ma wpływ na trwałość a w konsekwencji na ważność wyników. Ale chłodziarki nie wzorcujemy ponieważ:
- chłodziarka nie jest wyposażeniem pomiarowym,
- odczynnik wyjęty z chłodziarki nie stanowi wzorca temperatury i nie posłuży nam do sprawdzenia / wzorcowania np. termometru,
- nie potrafimy w sposób bezpośredni wskazać zależności pomiędzy wynikiem i niepewnością badania a temperaturą przechowywania odczynnika w tym badaniu wykorzystanego.
Wystarczy, że sprawdzimy czy chłodziarka w całej wykorzystywanej objętości spełnia wymagania specyfikacji czyli zachowuje temperaturę 5°C ± 3°C. Podobnie jak nie potrafimy określić ścisłego związku pomiędzy wynikiem badania a temperaturą tak nie potrafimy powiązać ważności wyniku z czasem przechowywania odczynnika. Proszę zwrócić uwagę, że choć zarówno temperatura jak i czas przechowywania mogą mieć wpływ na wynik badania, to nikt nie wpada na pomysł aby czas przechowywania mierzyć przy pomocy wzorcowanego stopera … a wzorcowanie chłodziarek, cieplarek, suszarek się zdarza.
Przykład 2.
Kalibrator temperatury pracujący w szerokim zakresie temperatur. Kalibrator ma wbudowany wewnętrzny termometr. W bloku kalibratora znajduje się otwór / gniazdo dla termometru weryfikowanego oraz dodatkowe (puste) gniazdo dla termometru odniesienia. Obiektem weryfikowanym jest termometr, którego charakterystykę chcemy określić gdyż będzie on kolejnym w łańcuchu wzorcem temperatury. Aby przenieść jednostkę miary temperatury na termometr weryfikowany musimy zapewnić, że kalibrator będzie dostarczał temperaturę o określonej wartości ze znaną niepewnością. Aby zrealizować to wymaganie kalibrator musi zostać wywzorcowany. Kalibrator jest wzorcem dla weryfikowanego termometru.
W gnieździe dla termometru odniesienia umieszczamy termometr wzorcowy. Teraz mamy dwie możliwości:
- wzorcem dla weryfikowanego termometru pozostaje kalibrator a termometr wzorcowy służy jedynie do sprawdzenia kalibratora – kalibrator musi być wzorcowany.
- wzorcem dla weryfikowanego termometru staje się termometr wzorcowy a kalibrator służy jedynie jako zadajnik temperatury – kalibrator nie musi być wzorcowany … ale powinien być okresowo sprawdzany pod kątem spełnienia wymagań ustalonych przez laboratorium, np. błąd zadanej temperatury mniejszy od ±5°C.